Echt een 'schakeling' is dit niet te noemen (er is zelfs geen schema). Ik heb er maar weinig zelf aan bedacht. Een spaarlamp die vroegtijdig sneuvelde, een rollende elco en mijn creativiteit deden de rest.

Spaarlamp wachtende op hergebruik

Al een jaartje of 3 lag in een van m'n rommeldozen een spaarlamp te wachten op een eventueel tweede leven. Deze was een week na ingebruikname ineens gedoofd, om nooit meer aan te gaan. Nieuwsgierig of de lamp niet uitwisselbaar was (van het betreffende type hadden we er nog meer) werd het ding even bewaard.

Spaarlamp met sfeerbol

Het betrof echter een 'sfeerlamp': een spaarlamp met een glazen bol er omheen, om het licht wat te spreiden en de 'ongezellig' ogende boogjes aan het zicht te ontrekken. Ik meen me te herinneren dat de lamp zelf 9 Watt was, maar zeker weet ik dat niet meer.

Daar de complete lamp veel duurder was dan de spaarlamp zonder bol, werd al snel besloten te kijken of we een nog werkende spaarlamp in de oude bol konden plaatsen. Het verwijderen van de oude lamp was een worsteling met schroevendraaiers en ander gereedschap, maar het lukte. Het plaatsen van de nieuwe lamp ging stukken makkelijker...

Weggooien, openslopen en repareren

De oude spaarlamp belandde in de chemisch-afvalbak, waar ik hem weer uithaalde, om vervolgens de lampvoet open te slopen en te zien wat nu precies het defect was.

De enige elco die ik kon vinden stond aan 1 zijde behoorlijk bol en had wat bruine smurrie rondom het aansluitpootje zitten, de rode pijl op de foto wijst naar die zijde.

Ik had echter geen vervangende elco op dat moment, dus verdween de lamp enkele jaren in een rommelbak. Uiteindelijk werd een vervangende elco, een 10 uF 450 Volt exemplaar, gemonteerd. De nieuwe was gek genoeg net zo groot als de oude, dus met de maat kwam ik niet in de problemen.

Uit voorzorg soldeerde ik de eilandjes op de print nog even extra door, want die waren wel erg mager voor een dergelijk zwaar onderdeel. Via krokodillenklemmen verbond ik het geheel met netspanning en de lamp ging weer mooi aan.

Opengesloopt onbruikbaar

De opengesloopte lampvoet betekende wel dat ik de lamp nooit als gewone spaarlamp zou kunnen gebruiken, maar dat vond ik niet zo'n probleem. Ik had al een ander kastje in gedachten om het in te stoppen. Tot diezelde middag dan, want toen ik het geheel even op wilde bergen rolde er een uit de kluiten gewassen elco uit een van m'n kasten, die precies de lamp raakte. Het glas knalde uit elkaar en ik kon de 'buis' vaarwel zeggen.

In een Elex tijdschrift had ik een keer gelezen over het gebruiken van de componenten die in een zogenaamde 'jampot' aanwezig waren, een ouderwetser type spaarlamp, vooral bekend van eind jaren '80 en begin jaren '90. Daarin werd ook beschreven dat spaarlampen eigenlijk niets meer zijn dan opgerolde TL-buizen.

8 Watt TL-buis brandend op spaarlamp-elektronica

Ze bevatten net als hun langgerekte broertjes gloeidraden, die het gas ontsteken. Dus pakte ik een TL-buisje van 8 watt (over het algemeen hebben die een lengte van ruwweg 28,5 centimeter) en 2 houders ervoor die ik ooit uit een defecte noodverlichting gehaald had, samen met wat kroonsteentjes en draad.

De boel aangesloten op de aansluitpunten voor de gloeidraden van de spaarlamp, alles even gecontroleerd, spanning erop... en vrijwel meteen sprong het TL buisje aan, zonder ook maar 1 keer te knipperen. Het werkt dus!

Opgelet!

Werk veilig! Dit blijft een netgevoed apparaat, waar dus de nodige risico's aan kleven. Gebruik goed geïsoleerde draden, leg de schakeling afgeschermd weg (ik weet het, op mijn foto's zie je de schakeling open en bloot liggen) en werk alleen spanningsloos aan de elektronica.

Ik gebruik een 4 Ampère installatie-automaat om bij een eventuele sluiting niet het halve huis in het donker te zetten.

Duurgebruik

Hoewel ik geen vreemde geurtjes heb geroken heb, heb ik geen idee van de effecten op langere termijn. Het TL-buisje werd in het midden opvallend warm, terwijl deze aan de uiteinden redelijk koel bleef. Mijn ervaring is dat dat bij gewoon gebruik precies andersom is.

Ook de schakeling van de spaarlamp zelf zou misschien last kunnen hebben van dit alternatieve gebruik. In een spaarlamp zijn de draden naar de gloeidraden hooguit enkele centimeters lang, waardoor de lamp zal doen wat 'ie moet doen. In mijn schakeling zijn de aansluitingen veel langer. De langere draden zouden het opstarten wel eens kunnen beïnvloeden.

Gebruik daarnaast alleen een TL-buis die kwa vermogen overeenkomt met dat wat op de spaarlamp vermeldt wordt. Een te groot vermogen buis zal de elektronica zwaarder belasten, andersom zal de buis waarschijnlijk vroegtijdig sneuvelen.

Ben je van plan de buis opnieuw in te kasten, gebruik hier dan een hittebestendige behuizing voor. Vooral de TL-buis wordt behoorlijk warm en een plastic behuizing (ABS) zou best eens kunnen vervormen door de hitte. Ga je voor een metalen behuizing, aard deze dan deugdelijk.

---